“Chuột sai vì không biết. Con người sai vì biết mà vẫn làm. Và đó là lý do vì sao đạo đức không nằm ở hình dáng – mà nằm ở lựa chọn.”
— Zịt Kêu Meow Meow 🐥
I. Một đoạn video và những tiếng cười
Trong nhóm chat chung của lớp học, một bạn đã chia sẻ video ghi lại cảnh dội nước sôi lên một con chuột còn sống. Nó giãy giụa, run rẩy, co cụm vào góc tường – rồi chết.
Nhưng thứ khiến Zịt đau không phải là hình ảnh ấy, mà là cách mọi người phản ứng: những tiếng cười, lời đùa, biểu cảm khoái chí trước cảnh tượng một sinh vật đang hấp hối.
Một tin nhắn “69” đến từ người thầy, những câu cợt nhả nối tiếp nhau từ vài người lớn tuổi hơn, học lại cùng lớp.
Zịt không im được. Vì Zịt không phải chỉ là một người học – mà còn là một người còn giữ lòng trắc ẩn.
II. Không phải vì thương chuột, mà vì sợ người
Giết chuột để phòng vệ là điều có thể hiểu. Nhưng dội nước sôi lên sinh vật còn sống rồi chia sẻ để mua vui, thì không còn là phòng vệ – mà là một hình thức của bạo lực vô thức, và sự lệch chuẩn đạo đức.
Một sinh vật nhỏ bé không thể phản kháng – là nơi nhân cách con người được kiểm tra rõ ràng nhất.
Không ai ép bạn yêu thương chuột. Nhưng nếu bạn thấy hả hê khi nó đau, thì vấn đề không nằm ở con vật, mà là ở sự lạnh đi của cảm xúc làm người.
III. Một sự đánh tráo khái niệm nguy hiểm
Có người hỏi: “Ăn thịt thì được, sao giết chuột lại bị nói?”
Zịt thấy câu hỏi này tưởng ngây ngô mà rất nguy hiểm. Vì nó đánh tráo hành động với thái độ.
Ăn thịt – là sinh tồn.
Giết để thỏa mãn cảm xúc thống trị – là biến cái chết thành trò tiêu khiển.
Triết học đạo đức phân biệt rất rõ: Động cơ và ý niệm phía sau hành vi là điều định nghĩa đạo đức, chứ không phải bản thân hành vi đó.
Một người đồ tể vẫn có thể tử tế. Nhưng một người cười trên nỗi đau – thì khó giữ được nhân cách.
IV. Chuột không biết. Người thì biết.
Chuột không có nhận thức đạo đức. Nó không biết ranh giới, không hiểu luật, không đọc được biểu cảm của con người. Nó chỉ đi theo bản năng – đói, lạnh, tìm chỗ trú.
Nó sai vì không biết. Nhưng con người – nếu chọn cách làm cho nó chết trong đau đớn – thì sai vì biết mà vẫn làm.
Và điều đau hơn cả – là chia sẻ nó như một chiến tích.
V. Zịt, và tư cách được lên tiếng
Zịt không viết để dằn mặt. Cũng không viết để thể hiện đạo đức vượt trội.
Zịt chỉ nghĩ – nếu đến một ngày, việc hành hạ một sinh vật nhỏ bé mà cũng không ai buồn lên tiếng, thì chúng ta không còn học công nghệ – mà đang học cách vô cảm hóa bản thân.
Zịt chia sẻ bài viết này trong nhóm học tập không phải để gây mâu thuẫn, mà vì tin rằng:
Giáo dục không phải chỉ là kiến thức – mà là cách chúng ta sống giữa người với người, giữa người với sinh vật yếu hơn mình.
Và nếu không có ai nói điều này, thì Zịt sẽ là người đứng ra nói.
VI. Kết
Một con chuột – không biết đúng sai. Nhưng cách ta giết nó – nói lên hết phần còn lại của đạo đức.
Không ai phải yêu thương chuột. Nhưng nếu bạn cười khi nó chết, bạn cần xem lại phần người trong mình có còn nguyên vẹn.
“Lòng trắc ẩn – nếu không được rèn mỗi ngày – sẽ chai lì như một đoạn mã không còn tương thích với bản cập nhật nhân tính mới.”
— Zịt Kêu Meow Meow 🐥